Objawy uboczne i środki ostrożności - Dr n. med. Magdalena Boczarska-Jedynak

Jakie mogą być uboczne działania stymulatora DBS i jak wtedy postępować?

Właściwie zaprogramowany stymulator DBS nie powinien powodować objawów ubocznych. Po zabiegu mogą jednak pojawiać się naturalne zjawiska takie jak np. zmiana masy ciała.

Wzrost masy ciała

Po zabiegu DBS, u wielu pacjentów obserwowany jest kilkukilogramowy wzrost masy ciała. Spowodowany jest on kilkoma czynnikami, wśród których wymienia się wpływ stymulacji na ośrodkowy układ nerwowy i zmniejszenie leków dopaminergicznych. Ponadto, długotrwałe dyskinezy i nasilone drżenie powodują zwiększone zapotrzebowanie energetyczne i prowadzą do zmniejszenia wagi ciała, pomimo utrzymywania tych samych nawyków żywieniowych i nie ograniczania posiłków. Po zabiegu DBS, wraz z ustąpieniem dyskinez i drżenia, wydatek energetyczny organizmu jest zdecydowanie mniejszy co prowadzi do wzrostu masy ciała. Dla większości chorych wahania wagi nie stanowią istotnego problemu, a zwykle po 1-2 latach dochodzi do jej normalizacji.

Dyskinezy

Po zabiegach DBS obserwuje się długofalową zdecydowaną redukcję dyskinez. Niemniej jednak bezpośrednio po zabiegu i podczas pierwszego programowania DBS możliwe jest przejściowe ich nasilenie co opisano powyżej. W każdym przypadku nagłego nasilenia dyskinez należy zgłosić się do swojego lekarza prowadzącego, który zmodyfikuje parametry stymulacji albo dawkowanie leków. W sytuacji znacznego nasilenia dyskinez należy pilotem wyłączyć stymulator do czasu konsultacji z lekarzem.

Zaburzenia chodu i postawy

Pogorszenie w obszarze zaburzeń chodu i postawy jest rzadkim objawem ubocznym DBS. W przypadku ich wystąpienia należy zgłosić się do swojego lekarza prowadzącego, który najpewniej zmodyfikuje ustawienia stymulatora lub zmodyfikuje farmakoterapię. Jeżeli zaburzenia chodu i postawy były znacznie nasilone już przed zabiegiem DBS, wówczas możliwość poprawy po zabiegu jest niewielka. Objawy te wynikają bowiem z uszkodzenia innych szlaków nerwowych i nie są zależne od stymulacji DBS. Jeśli zaburzenia chodu są objawem ubocznym stymulacji, powinny ustąpić po zmianie parametrów stymulatora.

Zaburzenia mowy

Ściszenie mowy (hypofonia) i jej pogorszenie (dyzartria) występuje częściej po stymulacji wzgórza (DBS-ViM) niż j.niskowzgórzowego (DBS-STN). Najważniejszą przyczyną tych zaburzeń jest stymulacja sąsiednich szlaków nerwowych. W przypadku pogorszenia mowy po zabiegu DBS należy zgłosić się na wizytę kontrolną. Dobrze jest przeprowadzić ocenę logopedyczną przy włączonym i wyłączonym stymulatorze. Prostą ocenę mowy można wcześniej przeprowadzić w domu wyłączając i ponownie włączając stymulator. Pogorszenie mowy po włączeniu stymulatora wskazuje na objaw uboczny stymulacji. Jeśli włączenie stymulatora nie powoduje zmiany w zakresie dyzartrii, stymulacja może być niewystarczająca lub redukcja dawki lewodopy po zabiegu jest zbyt duża. Zwiększenie dawki lewodopy przy włączonym stymulatorze daje z reguły poprawę funkcji mowy.

Skurcze mięśni

Połowicze toniczne skurcze mięśni, obecne często już w trakcie operacji, są efektem stymulacji sąsiednich szlaków nerwowych. Zwykle najbardziej wyrażone są w obrębie twarzy i kończyny górnej po stronie przeciwnej do stymulowanej części mózgu. Obserwuje się je zwykle podczas pierwszego programowania stymulatora przy dużych wartościach parametrów prądu. Stanowią one wskazówkę dla lekarza co do położenia elektrody i możliwości jej zaprogramowania. Z reguły nigdy nie pojawiają się w odległym czasie. Jeśli wystąpią - wymagają pilnej konsultacji z lekarzem.

Drętwienia kończyn

Przejściowe mrowienia i drętwienia kończyn po stronie przeciwnej do stymulacji zwykle pojawiają się przy włączaniu lub wyłączaniu stymulatora DBS albo po zwiększaniu amplitudy prądu. Ustępują w ciągu kilku sekund i nie wymagają żadnej interwencji. Jeśli utrzymują się dłużej wymagają modyfikacji parametrów stymulacji.

Zaburzenia ruchu gałek ocznych

Zaburzenia ruchomości gałek ocznych są jednym z objawów ubocznych stymulacji, łatwym do wykrycia już w czasie zabiegu. Możliwe jest występowanie podwójnego widzenia lub zbaczania gałek ocznych. Zwykle objawy te zostają szybko zauważone podczas operacji lub podczas programowania stymulatora. W razie utrzymujących się problemów z widzeniem (podwójne kontury przedmiotów, niepełne pole widzenia) należy powiadomić o tym swojego lekarza prowadzącego. Objawy te są odwracalne i ustępują po zmianie parametrów stymulacji.
Jednym z rzadziej obserwowanych objawów po DBS jest tzw. apraksja otwierania powiek czyli trudności w otwarciu oczu. Przyczyna tych zaburzeń jest nieznana. Występują one bardzo rzadko. Modyfikacja ustawienia parametrów stymulatora jest zwykle nieefektywna. Korzystny efekt przynosi wówczas leczenie toksyną botulinową.

Infekcje i erozje skórne

Infekcje w okresie okołooperacyjnym są rzadkie, a zapobiega im właściwa higiena rany i stosowanie antybiotykoterapii. Możliwe jest natomiast wystąpienie jałowej atrofii i erozji skóry czyli miejscowego ścieńczenia i zaniku skóry aż do przerwania jej ciągłości, bez zakażenia bakteryjnego. Jest to rzadkie i zwykle późne powikłanie zabiegu. Jej przyczyna jest nieznana, a w grę wchodzić może reakcja skóry na umieszczone ciało obce. Wytworzone przez infekcje lub erozje przetoki skórne i odsłonięcie systemu DBS wymagają zawsze natychmiastowego skierowania pacjenta do oddziału neurochirurgicznego celem opracowania rany i antybiotykoterapii, a w niektórych przypadkach nawet usunięcia całości lub części stymulatora. Po wygojeniu rany możliwe jest ponowne za implantowanie systemu DBS .

Zaburzenia pamięci i zachowania

Problemy emocjonalne są objawem samej choroby Parkinsona, jak również mogą być efektem stymulacji DBS. W okresie pooperacyjnym może wystąpić przejściowe splątanie, nadmierna euforia albo objawy depresyjne. Objawy te z reguły szybko ustępują. Długofalowo obserwowane ewentualne zaburzenia pamięci wydają się być jednak objawem naturalnego przebiegu schorzenia. Istotne zaburzenia pamięci występują bowiem u 80% chorych po 10-12 latach trwania choroby Parkinsona. Uważa się, ze DBS nie zwiększa ryzyka otępienia, a zaburzenia płynności mowy ( tzw. fluencji słownej) oraz funkcji wykonawczych są jedynymi objawami związanymi z DBS. U wszystkich chorych po DBS zaleca się okresowe badania funkcji poznawczych. Wykonuje się je zwykle podczas wizyt kontrolnych.

Jakie środki ostrożności należy podejmować po DBS?

Każdy pacjent z założonym stymulatorem DBS powinien otrzymać specjalną kartę identyfikacyjną z danymi na temat daty zabiegu i rodzaju założonego urządzenia, a także danymi kontaktowymi prowadzącego lekarza. Po zabiegu pacjent powinien otrzymać pilota – urządzenie służące do włączenia i wyłączenia stymulatora w razie zaistniałej potrzeby, a także do sprawdzenia stanu baterii. W niektórych modelach stymulatorów DBS, za pomocą pilota możliwa jest zmiana wariantów zaprogramowanych przez lekarza ustawień w zależności od nasilenia objawów klinicznych.

Pacjenci po zabiegu DBS zobowiązani są do zachowania szczególnych środków ostrożności i unikania sytuacji, w których może dojść do samoistnego wyłączenia stymulatora. Należy unikać miejsc, gdzie działa pole eketromagnetyczne, transformatorów i linii wysokiego napięcia.

Czy po zabiegu DBS można przechodzić przez bramki kontrolne w hipermarketach?

Bramki kontrolne w hipermarketach emitują pole elektromagnetyczne, które może zakłócić pracę stymulatora DBS. To czy tak się rzeczywiście stanie zależy przede wszystkim od natężenia pola elektromagnetycznego. Trudno przewidzieć jakimi urządzeniami dysponują poszczególne hipermarkety, ale w większości bramki te posiadają specjalne atesty i są bezpieczne dla ludzi z wszczepionymi stymulatorami. W większości przypadków chorzy przechodzą przez nie bez żadnych konsekwencji i bez żadnych zmian parametrów stymulacji. Zdarzają się jednak przypadki wyłączenia stymulatora DBS przy przejściu przez bramki. Dlatego najlepiej zapytać o to ochronę hipermarketu, a w razie wątpliwości poprosić o przeprowadzenie osobnym przejściem.

Po wyjściu z hipermarketu, w razie wątpliwości co do działania stymulatora, można sprawdzić jego stan osobistym pilotem.

Czy po zabiegu DBS można podróżować samolotem?

Po DBS można i trzeba prowadzić normalne życie. Poza wymienionymi szczególnymi sytuacjami, DBS nie ogranicza chorego w żaden sposób. Po zabiegu można podróżować, prowadzić samochód, korzystać z komunikacji miejskiej i latać samolotem.

Na lotnisku obowiązują jednak szczególne procedury. Ze względu na silne pole elektromagnetyczne, należy unikać przejścia przez bramki kontroli osobistej w czasie odprawy pasażerskiej. W czasie odprawy należy przedstawić kartę identyfikującą potwierdzającą posiadanie stymulatora DBS. Karta ta zawiera nazwę i numer seryjny stymulatora, ale może być trochę niezrozumiała lub zawierać zbyt skąpe informacje. Dlatego zawsze bezpieczniej jest zaopatrzyć się przed podróżą w zaświadczenie lekarskie o założeniu stymulatora DBS. Wtedy zwykle pacjent przechodzi przez odprawę poza bramkami.

Czy po zabiegu DBS można wykonywać badania diagnostyczne?

Nie ma przeciwwskazań do wykonywania badań diagnostycznych takich jak elektrokardiografia (EKG), elektroencefalografia (EEG), potencjały wywołane (PW), przewodnictwo nerwowe i elektromiografia (EMG), ultrasonografia (USG) czy badania rentgenowskie (RTG). W przypadku EKG, EEG, EMG i PW mogą jednak pojawić się zniekształcenia uzyskanego wyniku wskutek działania stymulatora DBS. Dlatego przed badaniem najlepiej wyłączyć stymulator. Po zakończeniu badania należy włączyć go ponownie.Po zabiegu DBS można również wykonywać badania tomografii komputerowej (TK). Gdy zaistnieje konieczność wykonania badania rezonansu magnetycznego (MR) należy skontaktować się z prowadzącym neurologiem lub producentem stymulatora DBS aby potwierdzić, czy wykonanie badania jest bezpieczne w przypadku konkretnego modelu urządzenia. Przy zachowaniu pewnych obostrzeń, wyłączeniu i wyzerowaniu stymulatora, wykonanie badania MR jest często możliwe. Nie należy jednak poddawać się badaniu na własną rękę i zawsze trzeba skontaktować się w tej sprawie z lekarzem.

Czy po zabiegu DBS można wykonywać zabiegi stomatologiczne?

Leczenie stomatologiczne z wykorzystaniem urządzeń elektrycznych nie stanowi przeciwwskazania. Na czas wizyty u dentysty należy jednak wyłączyć stymulator i włączyć go ponownie po wyjściu z gabinetu.

Czy po zabiegu DBS można uprawiać sport?

Po DBS można uprawiać wszelkiego rodzaju sporty, dostosowane do możliwości chorego. Z założonym systemem DBS można biegać, pływać, jeździć na rowerze, żeglować i grać w gry zespołowe. Należy jednak zawsze pamiętać o potencjalnej możliwości uszkodzenia stymulatora albo łącznika. Wybierając rodzaj sportu należy unikać takich aktywności, które wymagają np. naciągania łącznika na szyi lub mogących prowadzić do urazów w okolicy obojczyka czy czaszki. Wszelkie sporty walki są przeciwwskazane, podobnie jak wspinaczka skałkowa czy snowboard. Najogólniej - należy unikać sportów ekstremalnych i wszelkich sytuacji mogących spowodować uszkodzenie systemu DBS.

Co zrobić gdy wystąpi nagła utrata efektu stymulacji?

Pacjenci z założonym stymulatorem DBS obawiają się nagłego i niespodziewanego wyłączenia stymulatora lub wyczerpania jego baterii. Taka nagła utrata efektu stymulacji występuje z częstością 2,7-50%. Jej przyczyną może być uszkodzenie lub samoistne wyłączenie stymulatora (np. w polu magnetycznym), wyczerpanie baterii stymulatora, uszkodzenie elektrody czy przewodu łącznikowego lub przemieszczenie elektrody. W tej sytuacji należy sprawdzić pilotem czy stymulator jest włączony. Brak możliwości połączenia programatora lub pilota z generatorem impulsów może wskazywać na całkowite wyczerpanie baterii stymulatora. Gdy pomimo utraty efektu klinicznego stymulator jest włączony, wówczas należy brać pod uwagę przerwanie łączności elektrody z baterią. W obu przypadkach należy pilnie skontaktować się z ośrodkiem prowadzącym.

Informacje o plikach cookie

Ta strona używa plików Cookies. Dowiedz się więcej o celu ich używania i możliwości zmiany ustawień Cookies w przeglądarce. Czytaj więcej...